गद्यांश पढ़ने के लिए यहाँ क्लिक करें
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा तदाधारितप्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेषु उचिततमम् उत्तरं लिखत –
पूर्व: कश्चन् राजा आसीत् । कदाचिद् स तीव्रेण ज्वरेण पीडित: अभवत् । समर्था: राजवैद्या: आगत्य राज्ञ: परीक्षणं कृतवन्त:। ‘ज्वर: अत्यधिक: आसीत् । इत्यत: ते तापशमनार्थं श्रीगन्धस्य लेपनं करणीयम्’ इति सूचितवन्त:। राज्ञी सेविकानां द्वारा श्रीगन्धकाष्ठखण्डान् आनायितवती। काश्चन् सेविका: हस्ते मृण्मयान् वलयान् धृतवत्य: आसन्। अत: पेषणसमये वलयानां शब्दं भवति स्म। तत: राज्ञ: पीडा भवति स्म । राजा यद्यपि नेत्रे निमील्य शयितवान् आसीत् तथापि राज्ञी तस्य मुखस्य दर्शनात् एव पीडाया: अनुभवं ज्ञातवती। अत: सा सेविका: सूचितवती- ‘‘सर्वासां हस्ते एक: एव वलय: भवतु। अन्यान् वलयान् अपनयन्तु सर्वा:’’ इति। तथैव कृतवत्य: तत: पेषणकार्यम् अनुवृत्तम् । किन्तु वलयानां शब्दं स्थगित: अभवत् । शब्दस्थगनं ज्ञात्वा राजा नेत्रे उन्मील्य राज्ञीं पृष्टवान् – ‘‘सेविका: पेषणं स्तगितवत्य: वा?’’ इति। ‘‘एतत् श्रुतवत: राज्ञ: मनसि एकं नूतनं तत्वम् स्फुरितम् – यदि अधिकसङ्ख्याका: पदार्था: भवन्ति तर्हि घर्षणम् उत्पद्यते। यदि च पदार्थसङ्ग्रहस्य निग्रह: क्रियते तर्हि शान्ति: प्राप्यते’’ इति। एतस्मात् तत्त्वात् प्रभावित: राजा ज्वरात् मुक्त्ते: अनन्तरं भोगसाधनादीनाम् उपयोगं न्यूनीकुर्वन्, प्रजाहितकार्यक्रम् अधिकतया चिन्तयन् उत्तमं जीवनं यापितवान् ।
पूर्व: कश्चन् राजा आसीत् । कदाचिद् स तीव्रेण ज्वरेण पीडित: अभवत् । समर्था: राजवैद्या: आगत्य राज्ञ: परीक्षणं कृतवन्त:। ‘ज्वर: अत्यधिक: आसीत् । इत्यत: ते तापशमनार्थं श्रीगन्धस्य लेपनं करणीयम्’ इति सूचितवन्त:। राज्ञी सेविकानां द्वारा श्रीगन्धकाष्ठखण्डान् आनायितवती। काश्चन् सेविका: हस्ते मृण्मयान् वलयान् धृतवत्य: आसन्। अत: पेषणसमये वलयानां शब्दं भवति स्म। तत: राज्ञ: पीडा भवति स्म । राजा यद्यपि नेत्रे निमील्य शयितवान् आसीत् तथापि राज्ञी तस्य मुखस्य दर्शनात् एव पीडाया: अनुभवं ज्ञातवती। अत: सा सेविका: सूचितवती- ‘‘सर्वासां हस्ते एक: एव वलय: भवतु। अन्यान् वलयान् अपनयन्तु सर्वा:’’ इति। तथैव कृतवत्य: तत: पेषणकार्यम् अनुवृत्तम् । किन्तु वलयानां शब्दं स्थगित: अभवत् । शब्दस्थगनं ज्ञात्वा राजा नेत्रे उन्मील्य राज्ञीं पृष्टवान् – ‘‘सेविका: पेषणं स्तगितवत्य: वा?’’ इति। ‘‘एतत् श्रुतवत: राज्ञ: मनसि एकं नूतनं तत्वम् स्फुरितम् – यदि अधिकसङ्ख्याका: पदार्था: भवन्ति तर्हि घर्षणम् उत्पद्यते। यदि च पदार्थसङ्ग्रहस्य निग्रह: क्रियते तर्हि शान्ति: प्राप्यते’’ इति। एतस्मात् तत्त्वात् प्रभावित: राजा ज्वरात् मुक्त्ते: अनन्तरं भोगसाधनादीनाम् उपयोगं न्यूनीकुर्वन्, प्रजाहितकार्यक्रम् अधिकतया चिन्तयन् उत्तमं जीवनं यापितवान् ।
132. ‘सर्वासां’ इति पदे का विभक्ति: ?
1. द्वितीया
2. षष्ठी
3. तृतीया
4. चतुर्थी
Click To Show Answer
Answer – (2)
सर्वासां’ पद में षष्ठी विभक्ति बहुवचन का प्रयोग है।
सर्व – सब, सम्पूर्ण विभक्ति
एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथमा सर्वा सर्वे सर्वा: द्वितीया सर्वाम् सर्वे सर्वा: तृतीया सर्वया सर्वाभ्याम् सर्वाभि: चतुर्थी सर्वस्यै सर्वाभ्याम् सर्वाभ्य: पञ्चमी सर्वस्या: सर्वाभ्याम् सर्वाभ्य: षष्ठी सर्वस्या: सर्वयो: सर्वासाम् सप्तमी सर्वस्याम् सर्वयो: सर्वासु
सर्वासां’ पद में षष्ठी विभक्ति बहुवचन का प्रयोग है।
सर्व – सब, सम्पूर्ण विभक्ति
एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथमा सर्वा सर्वे सर्वा: द्वितीया सर्वाम् सर्वे सर्वा: तृतीया सर्वया सर्वाभ्याम् सर्वाभि: चतुर्थी सर्वस्यै सर्वाभ्याम् सर्वाभ्य: पञ्चमी सर्वस्या: सर्वाभ्याम् सर्वाभ्य: षष्ठी सर्वस्या: सर्वयो: सर्वासाम् सप्तमी सर्वस्याम् सर्वयो: सर्वासु