गद्यांश पढ़ने के लिए यहाँ क्लिक करें
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा तदाधारितप्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेषु उचिततमम् उत्तरं लिखत।
एकस्य अश्वत्थवृक्षस्य शाखायामेक: काक: स्वचञ्च्वामेकां रोटिकां गृहीत्वा निश्शज्रे निर्भीक: च अतिष्ठत् । अकस्मादेव तत्रैक: कुक्कुर: अपि आगच्छति। काकस्य चञ्चुमध्ये एकां रोटिकां दृष्ट्वा स तस्या: प्राप्त्यर्थं विह्वलो भवति। किचिद् विचार्य तेन काकस्य प्रशंसां कर्तुमारब्धम् । भो काक! अद्याहं पश्यामि, यद् भवान् ब्राह्मणोऽद्भुत् सृष्टिरसि। तव सर्वशरीरमत्यन्तं सुन्दरमस्ति। दूरदर्शिदैदीप्यमानयोस्तव चक्षुषो: शोभा परमकमनीयास्ति। पादौ अपि शक्तिसम्पन्नौ अत्यन्त दृढौ शोभते। तव ध्वनिमाधुर्यं सर्वविदितमेवास्ति।
अद्य मम अहोभाग्यं यत् प्रात: काल एव भवतो दर्शनं सुलभमस्ति। किन्तु अद्य तव मौनस्य किं कारणमस्ति? कथं न भवान् एकं मधुरं गीतं गायति? पश्य, अत्र सर्वे भवतो गानं श्रोतुमुत्सुका: सन्ति। कृपया शीघ्रमेव एकं नूतनं गानं गायतु भवान् । प्रसन्नो भूत्वा यदा काकेन गानमारब्धं तदैव तस्य चञ्च्वातो रोटिका भूमौ पतति। तत्क्षणमेव कुक्कुरस्तां गृहीत्वा पलायित:। काको यत्रापि पश्यति, सर्वे खगास्तस्य परिहासं कुर्वन्ति। स्व मिथ्याप्रशंसां श्रुत्वा योऽपि व्यर्थमेवात्मानं गौरवान्वितं मन्यते, तस्य ईदृश एव परिणामो भवति।
एकस्य अश्वत्थवृक्षस्य शाखायामेक: काक: स्वचञ्च्वामेकां रोटिकां गृहीत्वा निश्शज्रे निर्भीक: च अतिष्ठत् । अकस्मादेव तत्रैक: कुक्कुर: अपि आगच्छति। काकस्य चञ्चुमध्ये एकां रोटिकां दृष्ट्वा स तस्या: प्राप्त्यर्थं विह्वलो भवति। किचिद् विचार्य तेन काकस्य प्रशंसां कर्तुमारब्धम् । भो काक! अद्याहं पश्यामि, यद् भवान् ब्राह्मणोऽद्भुत् सृष्टिरसि। तव सर्वशरीरमत्यन्तं सुन्दरमस्ति। दूरदर्शिदैदीप्यमानयोस्तव चक्षुषो: शोभा परमकमनीयास्ति। पादौ अपि शक्तिसम्पन्नौ अत्यन्त दृढौ शोभते। तव ध्वनिमाधुर्यं सर्वविदितमेवास्ति।
अद्य मम अहोभाग्यं यत् प्रात: काल एव भवतो दर्शनं सुलभमस्ति। किन्तु अद्य तव मौनस्य किं कारणमस्ति? कथं न भवान् एकं मधुरं गीतं गायति? पश्य, अत्र सर्वे भवतो गानं श्रोतुमुत्सुका: सन्ति। कृपया शीघ्रमेव एकं नूतनं गानं गायतु भवान् । प्रसन्नो भूत्वा यदा काकेन गानमारब्धं तदैव तस्य चञ्च्वातो रोटिका भूमौ पतति। तत्क्षणमेव कुक्कुरस्तां गृहीत्वा पलायित:। काको यत्रापि पश्यति, सर्वे खगास्तस्य परिहासं कुर्वन्ति। स्व मिथ्याप्रशंसां श्रुत्वा योऽपि व्यर्थमेवात्मानं गौरवान्वितं मन्यते, तस्य ईदृश एव परिणामो भवति।
127. ‘आरब्ध:’ इति पदे प्रयुक्त: कृदन्तप्रत्यय:-
1. क्त
2. शतृ
3. शानच्
4. क्त्वा
Click To Show Answer
Answer -(1)
आरब्ध: शब्द में ‘क्त’ प्रत्यय का विधान किया गया है। किसी कार्य की समाप्ति का ज्ञान कराने के लिए अर्थात् भूतकाल के अर्थ में ‘क्त’ प्रत्यय का प्रयोग किया जाता है। ‘क्त’ प्रत्यय धातु से भाव वाच्य या कर्मवाच्य में होता है और इसका ‘त’ शेष बचता है। इसके रूप तीनो लिङ्गों में चलते हैं।
आरब्ध: शब्द में ‘क्त’ प्रत्यय का विधान किया गया है। किसी कार्य की समाप्ति का ज्ञान कराने के लिए अर्थात् भूतकाल के अर्थ में ‘क्त’ प्रत्यय का प्रयोग किया जाता है। ‘क्त’ प्रत्यय धातु से भाव वाच्य या कर्मवाच्य में होता है और इसका ‘त’ शेष बचता है। इसके रूप तीनो लिङ्गों में चलते हैं।