गद्यांश पढ़ने के लिए यहाँ क्लिक करें
अधोलिखित गद्यांशं पठित्वा तदाधारितप्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेभ्यः उचितमम् उत्तरं चित्वा लिखतI
कृष्णदेवरायः नृपः आसीत्। तस्य मंत्री तेनालीरामः बुद्धिमान् प्रत्युत्पन्नमतिः च आसीत्। एकदा नृपः सर्वान् प्रमुखान् अधिकारिणः आहूतवान् तेभ्यः च पञ्चाशत् स्वर्णमुद्राः दत्तवान्। तद् प्राप्य ते सर्वे अधिकारिणः प्रसन्नाः अभवन्। अधुना राजा घोषणा कृतवान्- “एतेन धनेन स्वा-अभीष्ट वस्तूनि क्रेतव्यानि परञ्यच ततः पूर्व मम मुख-दर्शनम् अनिवार्यम् अस्ति”।
अन्येद्युः ते आपणं गतवन्तः, परञ्च तत्र किमपि क्रेतुं न शक्तवन्तः, यतः आपणे राज-मुख-दर्शनं कथं भवेत्? ते निराशां प्राप्तवन्तः, वस्तूनि अफ्रीत्वा एव स्वगृहणि आगवन्तः। यदा कृष्णदेवरायस्य घोषणा कालः समाप्तः तदा राजा तान् आहूतवान् पृष्टवान् च – “भोः सत्पुरुषाः! मुद्राभिः किं कि क्रीतवन्तः?”
सर्वे मौनं घृतवन्तः। पुरोहितः साहसेन कथञ्चित् अवदत्- “देव! आपणे भवतः दर्शनं कथं स्यात्। अतः न वयं किमपि क्रेतुं शक्तवन्तः।” एवमेव अन्येऽपि तदैव उक्तवन्तः। नृप अन्ते तेनालीरामं प्रति दृष्टवान्। सः अवदत्- “भगवन् अहं तु प्रथमे दिवसे एवं सर्वाणि अभीष्टवस्तूनि क्रीतवान्I”
राजा – “अस्य अयम् अभिप्रायः यत् त्वया ममादेशस्य अवहेलना कृता” इति क्रोधेन पृष्टवान्। तेनालीरामः विनम्रतया प्रतिवचनम् अयच्छत् – “मया भवदाज्ञायाः अवहेलना न कृता। सर्वप्रथमं स्वर्णमुद्रासु अङ्कितं भवन्मुखं दृष्टवान्, पश्चात् मनसा प्रणम्य एव वस्तुनि क्रीतवान्I”
एतच्छ्रुत्वा राजा प्रसन्नोऽभवत्। तेनालीरामः च स्वबुद्धि-कौशलेन पुनः नृपात् सत्कारं प्राप्तवान्।
कृष्णदेवरायः नृपः आसीत्। तस्य मंत्री तेनालीरामः बुद्धिमान् प्रत्युत्पन्नमतिः च आसीत्। एकदा नृपः सर्वान् प्रमुखान् अधिकारिणः आहूतवान् तेभ्यः च पञ्चाशत् स्वर्णमुद्राः दत्तवान्। तद् प्राप्य ते सर्वे अधिकारिणः प्रसन्नाः अभवन्। अधुना राजा घोषणा कृतवान्- “एतेन धनेन स्वा-अभीष्ट वस्तूनि क्रेतव्यानि परञ्यच ततः पूर्व मम मुख-दर्शनम् अनिवार्यम् अस्ति”।
अन्येद्युः ते आपणं गतवन्तः, परञ्च तत्र किमपि क्रेतुं न शक्तवन्तः, यतः आपणे राज-मुख-दर्शनं कथं भवेत्? ते निराशां प्राप्तवन्तः, वस्तूनि अफ्रीत्वा एव स्वगृहणि आगवन्तः। यदा कृष्णदेवरायस्य घोषणा कालः समाप्तः तदा राजा तान् आहूतवान् पृष्टवान् च – “भोः सत्पुरुषाः! मुद्राभिः किं कि क्रीतवन्तः?”
सर्वे मौनं घृतवन्तः। पुरोहितः साहसेन कथञ्चित् अवदत्- “देव! आपणे भवतः दर्शनं कथं स्यात्। अतः न वयं किमपि क्रेतुं शक्तवन्तः।” एवमेव अन्येऽपि तदैव उक्तवन्तः। नृप अन्ते तेनालीरामं प्रति दृष्टवान्। सः अवदत्- “भगवन् अहं तु प्रथमे दिवसे एवं सर्वाणि अभीष्टवस्तूनि क्रीतवान्I”
राजा – “अस्य अयम् अभिप्रायः यत् त्वया ममादेशस्य अवहेलना कृता” इति क्रोधेन पृष्टवान्। तेनालीरामः विनम्रतया प्रतिवचनम् अयच्छत् – “मया भवदाज्ञायाः अवहेलना न कृता। सर्वप्रथमं स्वर्णमुद्रासु अङ्कितं भवन्मुखं दृष्टवान्, पश्चात् मनसा प्रणम्य एव वस्तुनि क्रीतवान्I”
एतच्छ्रुत्वा राजा प्रसन्नोऽभवत्। तेनालीरामः च स्वबुद्धि-कौशलेन पुनः नृपात् सत्कारं प्राप्तवान्।
131. अन्येद्युः इति पदस्य अर्थः –
1. अद्य
2. श्वः
3. ह्यः
4. अपरस्मिन् दिवसे
Click To Show Answer
Answer – (4)