गद्यांश पढ़ने के लिए यहाँ क्लिक करें
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा अष्टप्रश्नानां विकल्पं चित्वा उत्तराणि देयानि। कस्मिंश्चित् तपोवने वरतन्तुनामक: ऋषि: प्रतिवसति स्म। स स्वभावेन साधु:, शिक्षणे पटु:, प्रकृत्या च दयालु: आसीत् । तस्य तपस: प्रभावात् पशव: पक्षिणश्च परस्परं वैरभावमपहाय निर्भयं विचरन्ति स्म।
ज्ञानसिन्धो: वरतन्तो: अनेके मेधाविन: वटव: आसन् । ते वेदपाठे वटव: शास्त्रज्ञाने च निपुणा: आसन्। तेषु कश्चित् कौत्सनामक: वटु: आसीत् । विद्याध्ययनं समाप्य गुरुदक्षिणां दातुमुत्सुक: कौत्स: गुरुमुपगम्य सविनयं स्वसज्र्ल्पं न्यवेदयत् । तस्य वच: श्रुत्वा गुरुणा कथितम् – वत्स! तव विनयेन ज्ञानेन सेवया च परं प्रीतोऽस्मि। न कामये अन्यां काचिद् दक्षिणाम् । गच्छ, स्वस्ति तुभ्यम् ।
गुरुणा प्रबोधितोऽपि कौत्स: वारं वारं दक्षिणार्थं न्यवेदयत् । तस्य हठं दृष्ट्वा तस्य योग्यतां परीक्षितुं वरतन्तु: अकथयत् – भो:! चतुर्दशविद्या: त्वया मत्पाश्र्वात् गृहीता:। अत एव चतुर्दशकोटी: स्वर्णमुद्रा: आनय।
गुरो: वचनं श्रुत्वा कौत्सस्य मनसि चिन्ता जाता। एतावती: मुद्रा: अहं कुत: आनेप्यामि? इतिं महाराजं रघुं विहाय न कोऽपि एतावती: मुद्रा: दातुं समर्थ:। अत: रघुमेव गच्छामि इति विचार्य कौत्स: रघो: समीपमगच्छत् ।
महाराज: रघु: तदानीं विश्वजित् नामके यज्ञे सर्वस्वं दत्वा निर्धन: आसीत् । रघो: स्थितिं ज्ञात्वा कौत्स: परावर्तितुमैच्छत्। परन्तु तदभिप्रायं ज्ञात्वा रघुस्तं परितोषितवान् । कौत्सस्य गुरुभक्त्या प्रभावित: रघु: कुबेरमाक्रान्तुं सज्र्ल्पमकरोत्। परन्तु महापराक्रमिण: रघो: आक्रमणात् पूर्वमेव भगवान् कुबेर: रात्रौ तस्य भाण्डागारे प्रभूतां स्वर्णवृष्टिमकरोत् । प्रातरेव रघु: दीनाराणां चतुर्दशकोटी: प्रदाय वटुकौत्सं सत्कृत्वान्।
ज्ञानसिन्धो: वरतन्तो: अनेके मेधाविन: वटव: आसन् । ते वेदपाठे वटव: शास्त्रज्ञाने च निपुणा: आसन्। तेषु कश्चित् कौत्सनामक: वटु: आसीत् । विद्याध्ययनं समाप्य गुरुदक्षिणां दातुमुत्सुक: कौत्स: गुरुमुपगम्य सविनयं स्वसज्र्ल्पं न्यवेदयत् । तस्य वच: श्रुत्वा गुरुणा कथितम् – वत्स! तव विनयेन ज्ञानेन सेवया च परं प्रीतोऽस्मि। न कामये अन्यां काचिद् दक्षिणाम् । गच्छ, स्वस्ति तुभ्यम् ।
गुरुणा प्रबोधितोऽपि कौत्स: वारं वारं दक्षिणार्थं न्यवेदयत् । तस्य हठं दृष्ट्वा तस्य योग्यतां परीक्षितुं वरतन्तु: अकथयत् – भो:! चतुर्दशविद्या: त्वया मत्पाश्र्वात् गृहीता:। अत एव चतुर्दशकोटी: स्वर्णमुद्रा: आनय।
गुरो: वचनं श्रुत्वा कौत्सस्य मनसि चिन्ता जाता। एतावती: मुद्रा: अहं कुत: आनेप्यामि? इतिं महाराजं रघुं विहाय न कोऽपि एतावती: मुद्रा: दातुं समर्थ:। अत: रघुमेव गच्छामि इति विचार्य कौत्स: रघो: समीपमगच्छत् ।
महाराज: रघु: तदानीं विश्वजित् नामके यज्ञे सर्वस्वं दत्वा निर्धन: आसीत् । रघो: स्थितिं ज्ञात्वा कौत्स: परावर्तितुमैच्छत्। परन्तु तदभिप्रायं ज्ञात्वा रघुस्तं परितोषितवान् । कौत्सस्य गुरुभक्त्या प्रभावित: रघु: कुबेरमाक्रान्तुं सज्र्ल्पमकरोत्। परन्तु महापराक्रमिण: रघो: आक्रमणात् पूर्वमेव भगवान् कुबेर: रात्रौ तस्य भाण्डागारे प्रभूतां स्वर्णवृष्टिमकरोत् । प्रातरेव रघु: दीनाराणां चतुर्दशकोटी: प्रदाय वटुकौत्सं सत्कृत्वान्।
122. कौत्सस्य सज्र्ल्प: क: आसीत्?
1. कौत्स: गुरवे गुरुदक्षिणां दातुमैच्छत्।
2. कौत्स: चतुर्दशविद्या: पठितुमैच्छत्।
3. कौत्स: सर्वेभ्य: छात्रेभ्य: श्रेष्ठ: भवितुमैच्छत्।
4. कौत्स: गुरुं प्रसादयितुमैच्छत्।
Click To Show Answer
Answer -(1)
कौत्स का संकल्प गुरु को गुरुदक्षिणा देने की इच्छा थी।
कौत्स का संकल्प गुरु को गुरुदक्षिणा देने की इच्छा थी।