गद्यांश पढ़ने के लिए यहाँ क्लिक करें
निम्नलिखितं गद्यांशं पठित्वा सप्तप्रश्नानां समुचितानि उत्तराणि यथोचितं विकल्पं चित्वा देयानि-
आसीत् कश्चित् चञ्चलो नाम व्याध: पक्षिमृगादीनां ग्रहणेन स: स्वीयां जीविकां निर्वाहयति स्म। एकदा स: वने जालं विस्तीर्य आगतवान् । अन्यास्मिन् दिवसे प्रात: काले यदा चञ्चल: वनं गतवान् तदा स:दृष्टवान् यत् तेन विस्तारिते जाले दौर्भाग्याद् एक: व्याघ्र: बद्ध: आसीत् । सोऽचिन्तयत् ‘व्याघ्र: मां खादिष्यति। अत एव पलायनं करणीयम्’ व्याघ्र: न्यवेदयत् – ‘भो मानव! कल्याणं भवतु ते। यदि त्वं मां, मोचयिष्यसि तर्हि अहम् त्वां न हनिष्यामि।’ तदा स: व्याध: व्याघ्रं जालात् बहि: निरसारयत् । व्याघ्र: क्लान्त: आसीत् । सोऽवदत् ‘भो मानव! पिपासु अहम् । नद्या: जलमानीय मम पिपासां शमय। व्याघ्र: जलं पीत्वा पुन: व्याधमवदत्, ‘शान्ता मे पिपासा। साम्प्रतं बुभुक्षितोऽस्मि इदानीं अहं त्वां खादिष्यामि। चञ्चल: उक्तवान् ‘अहम् त्वत्कृते धर्मम् आचरितवान्’ त्वया मिथ्या भणितम् । त्वम् मां खादितुम् इच्छसि?
व्याघ्र: अवदत् ‘अरे मूर्ख! धर्मे धमनं पापे पुण्यं भवति एव। पृच्छ कमपि।’
चञ्चल: नदीजलम् अपृच्छत् । नदीजलम् अवदत् ‘एवमेव भवति, जना: मयि स्नानं कुर्वन्ति, वस्त्राणि प्रक्षालयन्ति तथा च मलमूत्रादिकं विसृज्य निवर्तन्ते, अत: धर्मे धमनं पापे पुण्यं भवति एव।’
चञ्चल: वृक्षं उपगम्य अपृच्छत् । वृक्ष: अवदत् , ‘मानवा: अस्माकं छायायां विरमन्ति। अस्माकं फलानि खादन्ति, पुन: कुठारै: प्रहृत्य अस्मभ्यं सर्वदा कष्टं ददति। यत्र कुत्रापि छेदनं कुर्वन्ति। धर्मे धमनं पापे पुण्यं भवति एव’।
समीपे एका लोमशिका बदरी-गुल्मानां पृष्ठे निलीना एतां वार्तां शृणोति स्म। सा सहसा चञ्चलमुपसृत्य कथयति- ‘‘का वार्ता? माम् अपि विज्ञापय’’ स: अवदत् – ‘‘अहह मातृस्वस:! अवसरे त्वं समागतवती। मया अस्य व्याघ्रस्य प्राणा: रक्षिता:, परम् एष: मामेव खादितुं इच्छति’’। तदनन्तरं स: लोमशिकायै निखिलां कथां न्यवेदयत् ।
लोमशिका चञ्चलम् अकथयत् – बाढम्, त्वं जालं प्रसारय। पुन: सा व्याघ्रं अवदत् -केन प्रकारेण त्वम् एतास्मिन् जाले बद्ध: इति अहं प्रत्यक्षं द्रष्टुमिच्छामि। व्याघ्र: तद् वृत्तान्तं प्रदर्शयितुं तस्मिन् जाले प्राविशत् । लोमशिका पुन: अकथयत् – सम्प्रति पुन: पुन: कूर्दनं कृत्वा दर्शय। स: तथैव समाचरत् । अनारतं कूर्दनेन स: श्रान्त: अभवत् । जाले बद्ध: स: व्याघ्र: क्लान्त: सन् नि:सहायो भूत्वा तत्र अपतत् प्राणभिक्षामिव च अयाचत। लोमशिका व्याघ्रम् अवदत् ‘सत्यं त्वया भणितम्’ धर्मे धमनं पापे पुण्यं भवति एव’। जाले पुन: तं बद्धं दृष्ट्वा स: व्याध: प्रसन्नो भूत्वा गृहं प्रत्यावर्तत।
आसीत् कश्चित् चञ्चलो नाम व्याध: पक्षिमृगादीनां ग्रहणेन स: स्वीयां जीविकां निर्वाहयति स्म। एकदा स: वने जालं विस्तीर्य आगतवान् । अन्यास्मिन् दिवसे प्रात: काले यदा चञ्चल: वनं गतवान् तदा स:दृष्टवान् यत् तेन विस्तारिते जाले दौर्भाग्याद् एक: व्याघ्र: बद्ध: आसीत् । सोऽचिन्तयत् ‘व्याघ्र: मां खादिष्यति। अत एव पलायनं करणीयम्’ व्याघ्र: न्यवेदयत् – ‘भो मानव! कल्याणं भवतु ते। यदि त्वं मां, मोचयिष्यसि तर्हि अहम् त्वां न हनिष्यामि।’ तदा स: व्याध: व्याघ्रं जालात् बहि: निरसारयत् । व्याघ्र: क्लान्त: आसीत् । सोऽवदत् ‘भो मानव! पिपासु अहम् । नद्या: जलमानीय मम पिपासां शमय। व्याघ्र: जलं पीत्वा पुन: व्याधमवदत्, ‘शान्ता मे पिपासा। साम्प्रतं बुभुक्षितोऽस्मि इदानीं अहं त्वां खादिष्यामि। चञ्चल: उक्तवान् ‘अहम् त्वत्कृते धर्मम् आचरितवान्’ त्वया मिथ्या भणितम् । त्वम् मां खादितुम् इच्छसि?
व्याघ्र: अवदत् ‘अरे मूर्ख! धर्मे धमनं पापे पुण्यं भवति एव। पृच्छ कमपि।’
चञ्चल: नदीजलम् अपृच्छत् । नदीजलम् अवदत् ‘एवमेव भवति, जना: मयि स्नानं कुर्वन्ति, वस्त्राणि प्रक्षालयन्ति तथा च मलमूत्रादिकं विसृज्य निवर्तन्ते, अत: धर्मे धमनं पापे पुण्यं भवति एव।’
चञ्चल: वृक्षं उपगम्य अपृच्छत् । वृक्ष: अवदत् , ‘मानवा: अस्माकं छायायां विरमन्ति। अस्माकं फलानि खादन्ति, पुन: कुठारै: प्रहृत्य अस्मभ्यं सर्वदा कष्टं ददति। यत्र कुत्रापि छेदनं कुर्वन्ति। धर्मे धमनं पापे पुण्यं भवति एव’।
समीपे एका लोमशिका बदरी-गुल्मानां पृष्ठे निलीना एतां वार्तां शृणोति स्म। सा सहसा चञ्चलमुपसृत्य कथयति- ‘‘का वार्ता? माम् अपि विज्ञापय’’ स: अवदत् – ‘‘अहह मातृस्वस:! अवसरे त्वं समागतवती। मया अस्य व्याघ्रस्य प्राणा: रक्षिता:, परम् एष: मामेव खादितुं इच्छति’’। तदनन्तरं स: लोमशिकायै निखिलां कथां न्यवेदयत् ।
लोमशिका चञ्चलम् अकथयत् – बाढम्, त्वं जालं प्रसारय। पुन: सा व्याघ्रं अवदत् -केन प्रकारेण त्वम् एतास्मिन् जाले बद्ध: इति अहं प्रत्यक्षं द्रष्टुमिच्छामि। व्याघ्र: तद् वृत्तान्तं प्रदर्शयितुं तस्मिन् जाले प्राविशत् । लोमशिका पुन: अकथयत् – सम्प्रति पुन: पुन: कूर्दनं कृत्वा दर्शय। स: तथैव समाचरत् । अनारतं कूर्दनेन स: श्रान्त: अभवत् । जाले बद्ध: स: व्याघ्र: क्लान्त: सन् नि:सहायो भूत्वा तत्र अपतत् प्राणभिक्षामिव च अयाचत। लोमशिका व्याघ्रम् अवदत् ‘सत्यं त्वया भणितम्’ धर्मे धमनं पापे पुण्यं भवति एव’। जाले पुन: तं बद्धं दृष्ट्वा स: व्याध: प्रसन्नो भूत्वा गृहं प्रत्यावर्तत।
126. निम्नलिखितेषु वृक्षस्य पर्यायवाची क: शब्द:?
1. लता
2. जलेरुह:
3. कुवलय:
4. तरू:
Click To Show Answer
Answer – (4)
वृक्ष का पर्यायवाची शब्द तरु है।
वृक्ष का पर्यायवाची शब्द तरु है।