गद्यांश पढ़ने के लिए यहाँ क्लिक करें
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेभ्यः उचिततमम् उत्तरं चित्वा लिखत
महादेवगोविन्दरानडेवर्यः प्रसिद्धः समाजसेवकः राष्ट्रियकाङ्ग्रेससंस्थायाः स्थापकसदस्येषु अन्यतमः च। उच्चन्यायालयस्य न्यायाधीशः अपि आसीत् सःI तदीयं नाम सर्वत्र ख्यातम् आसीत्। 1885 तमे वर्षे कदाचित् पूणास्थेन केनचित् विद्यालयेन कार्यक्रमविशेषस्य मुख्यातिथित्वेन सः निमन्त्रितः आसीत्। जनसम्मर्दस्य निवारणाय कार्यक्रमव्यवस्थापकैः निर्णीतम् आसीत् यत् निमन्त्रणपत्रेण सह आगतवतामेव प्रवेशः अनुमन्यते इति। एतस्याः व्यवस्थाग्राः निर्वहणाय कश्चन स्वयंसेवकः नियुक्तः आसीत्। रानडेवर्यः यथासमयं सभामण्डपद्वारे उपस्थितः अभवत्। द्वारस्थः स्वयंसेवकः अवदत्- “निमन्त्रणपत्रं दर्शयताम् इति। “अद्यतनस्य कार्यक्रमस्य मुख्यातिथिः महादेवरानडेनामा अहमेव’ इति अवदत् रानडेवर्यःI
“आर्य! अभिवादये। प्रवेशावसरे निमन्त्रणपत्रं दर्शनीयम् इति तु कार्यक्रमनियमः। स सर्वैः अपि पालनीयः एव” इति विनयेन अवदत् सः स्वयंसेवकः। तावता द्वारसमीपे स्थितवन्तं रानडेवर्यं दृष्टवा स्वागतसमितिसदस्याः धावन्तः आगत्य तं नमस्कृत्य अन्तः नेतुम् उद्यताः। तदा सः स्वयंसेवकः अवदत्- “नियमः रचितः भवद्भिः एव। सः एव भवद्भिः न पाल्यते यत्, तत् उचितं न।” तस्य स्वयंसेवकस्य कर्त्तव्यनिष्ठाम् अभिनन्दन् रानडेवर्यः अभिमानेन तस्य स्कन्धे हस्तं स्थापितवान्। तावता कश्चन् व्यवस्थापकः कुतश्चित् एकं निमन्त्रणपत्रम् आनीय रानडेवर्यस्य हस्ते स्थापितवान्। ततः तत् प्रदर्श्य स्वागतसमितिसदस्यैः रानडेवर्यः सगौरवं नीतः वेदिकां प्रति। तस्य कर्त्तव्यनिष्ठस्य अनुशासनप्रियस्य स्वयंसेवकस्य नाम एव- गोपालकृष्णगोखले इति। स एव स्वातन्त्र्यसंग्रामस्य नेतृत्वं वहन् महात्मनः गान्धेः राजनीतिगुरुः अपि आसीत्।
गद्यांश का अर्थ हिन्दी में पढ़ने के लिए यहाँ क्लिक करेंमहादेवगोविन्दरानडेवर्यः प्रसिद्धः समाजसेवकः राष्ट्रियकाङ्ग्रेससंस्थायाः स्थापकसदस्येषु अन्यतमः च। उच्चन्यायालयस्य न्यायाधीशः अपि आसीत् सःI तदीयं नाम सर्वत्र ख्यातम् आसीत्। 1885 तमे वर्षे कदाचित् पूणास्थेन केनचित् विद्यालयेन कार्यक्रमविशेषस्य मुख्यातिथित्वेन सः निमन्त्रितः आसीत्। जनसम्मर्दस्य निवारणाय कार्यक्रमव्यवस्थापकैः निर्णीतम् आसीत् यत् निमन्त्रणपत्रेण सह आगतवतामेव प्रवेशः अनुमन्यते इति। एतस्याः व्यवस्थाग्राः निर्वहणाय कश्चन स्वयंसेवकः नियुक्तः आसीत्। रानडेवर्यः यथासमयं सभामण्डपद्वारे उपस्थितः अभवत्। द्वारस्थः स्वयंसेवकः अवदत्- “निमन्त्रणपत्रं दर्शयताम् इति। “अद्यतनस्य कार्यक्रमस्य मुख्यातिथिः महादेवरानडेनामा अहमेव’ इति अवदत् रानडेवर्यःI
“आर्य! अभिवादये। प्रवेशावसरे निमन्त्रणपत्रं दर्शनीयम् इति तु कार्यक्रमनियमः। स सर्वैः अपि पालनीयः एव” इति विनयेन अवदत् सः स्वयंसेवकः। तावता द्वारसमीपे स्थितवन्तं रानडेवर्यं दृष्टवा स्वागतसमितिसदस्याः धावन्तः आगत्य तं नमस्कृत्य अन्तः नेतुम् उद्यताः। तदा सः स्वयंसेवकः अवदत्- “नियमः रचितः भवद्भिः एव। सः एव भवद्भिः न पाल्यते यत्, तत् उचितं न।” तस्य स्वयंसेवकस्य कर्त्तव्यनिष्ठाम् अभिनन्दन् रानडेवर्यः अभिमानेन तस्य स्कन्धे हस्तं स्थापितवान्। तावता कश्चन् व्यवस्थापकः कुतश्चित् एकं निमन्त्रणपत्रम् आनीय रानडेवर्यस्य हस्ते स्थापितवान्। ततः तत् प्रदर्श्य स्वागतसमितिसदस्यैः रानडेवर्यः सगौरवं नीतः वेदिकां प्रति। तस्य कर्त्तव्यनिष्ठस्य अनुशासनप्रियस्य स्वयंसेवकस्य नाम एव- गोपालकृष्णगोखले इति। स एव स्वातन्त्र्यसंग्रामस्य नेतृत्वं वहन् महात्मनः गान्धेः राजनीतिगुरुः अपि आसीत्।
श्री महादेव गोविंद रानडे एक प्रसिद्ध सामाजिक कार्यकर्ता और राष्ट्रीय कांग्रेस के संस्थापक सदस्यों में से एक थे। वह उच्च न्यायालय के न्यायाधीश भी थे, उनका नाम हर जगह जाना जाता था। किसी समय 1885 में, उन्हें एक विशेष कार्यक्रम के लिए मुख्य अतिथि के रूप में पूना के एक विद्यालय द्वारा आमंत्रित किया गया था। भीड़ से बचने के लिए, कार्यक्रम के आयोजकों ने केवल निमंत्रण के साथ आने वालों को ही प्रवेश की अनुमति देने का निर्णय लिया था। व्यवस्थाओं को पूरा करने के लिए एक स्वयंसेवक नियुक्त किया गया था। श्री रानडे नियत समय पर सभा भवन के द्वार पर उपस्थित हुए। दरवाजे पर मौजूद स्वयंसेवक ने कहा: “मुझे निमंत्रण दिखाए। “मैं आज के कार्यक्रम का मुख्य अतिथि महादेव रानडे मैं ही हूँ ,” श्री रानडे ने कहा।
“आर्य! अभिवादन। कार्यक्रम का नियम है कि प्रवेश के समय आमंत्रण दिखाना होगा। सभी को उसकी बात माननी चाहिए,” स्वयंसेवक ने विनम्रता से कहा। इस बीच, जब उन्होंने श्री रानाडे को दरवाजे के पास खड़ा देखा, तो स्वागत समिति के सदस्य दौड़ते हुए आए और उन्हें प्रणाम किया और उन्हें अंदर ले जाने की कोशिश की। स्वयंसेवक की कर्तव्य के प्रति समर्पण की सराहना करते हुए, श्री रानाडे ने गर्व से उनके कंधे पर हाथ रखा। इस बीच, एक प्रशासक कहीं से निमंत्रण लाया और श्री रानाडे के हाथ में रख दिया। तत्पश्चात स्वागत समिति के सदस्य उसे प्रदर्शित कर श्री रानडे को सन्मान के साथ मंच पर ले गए। उस कर्तव्यपरायण, अनुशासित स्वयंसेवक का नाम गोपाल कृष्ण गोखले था। वह स्वतंत्रता संग्राम का नेतृत्व करने वाले महात्मा गांधी के राजनीतिक गुरु भी थे।
“आर्य! अभिवादन। कार्यक्रम का नियम है कि प्रवेश के समय आमंत्रण दिखाना होगा। सभी को उसकी बात माननी चाहिए,” स्वयंसेवक ने विनम्रता से कहा। इस बीच, जब उन्होंने श्री रानाडे को दरवाजे के पास खड़ा देखा, तो स्वागत समिति के सदस्य दौड़ते हुए आए और उन्हें प्रणाम किया और उन्हें अंदर ले जाने की कोशिश की। स्वयंसेवक की कर्तव्य के प्रति समर्पण की सराहना करते हुए, श्री रानाडे ने गर्व से उनके कंधे पर हाथ रखा। इस बीच, एक प्रशासक कहीं से निमंत्रण लाया और श्री रानाडे के हाथ में रख दिया। तत्पश्चात स्वागत समिति के सदस्य उसे प्रदर्शित कर श्री रानडे को सन्मान के साथ मंच पर ले गए। उस कर्तव्यपरायण, अनुशासित स्वयंसेवक का नाम गोपाल कृष्ण गोखले था। वह स्वतंत्रता संग्राम का नेतृत्व करने वाले महात्मा गांधी के राजनीतिक गुरु भी थे।
129. रानडेवर्यः कस्याः संस्थायाः स्थापकसदस्यः आसीत् ?
1. आर्यसमाजः
2. ब्रह्मसमाजः
3. राष्ट्रियकाङ्ग्रेसः
4. प्रज्ञासमाजः
Click To Show Answer
Answer – (3)