गद्यांश पढ़ने के लिए यहाँ क्लिक करें
निर्देश: अधोलिखित गद्यांशं पठित्वा प्रश्नानां विकल्पात्मकोत्तरेभ्यः उचिततमम् उत्तरं चित्वा लिखतI
नागार्जुनः कश्चित् रसायनशास्त्रज्ञः प्रसिद्धः चिकित्सकः चापिI एकदा नागार्जुनः राजानम् उक्तवान्- महाराज! कार्य बहु अस्ति। सर्वम् कर्तुम् अहम् असमर्थःI मम एकः सहायकः आवश्यकः इति।राजा अङ्गीकृतवान्। भवतु अहम् व्यवस्थां करिष्यामि। श्वः योग्याः पुरुषाः आगमिष्यन्ति। परीक्षां कृत्वा एकं स्वीकरोतु” इति उक्तवान् च।
अपरस्मिन् दिवसे उभौ युवकौ आगतौ। नागार्जुनः तयोः विद्याभ्यासविषये पृष्टवान्। विद्याभ्यासः उभयोः अपि समान्I नागार्जुनः उभाभ्याम् अपि एकैकं वस्तु दत्त्वा प्रत्येक उक्तवान्-इदं वस्तु गृहम् नयतु। अनेन एकं रसायनम् निर्माय आनयतु। श्वः पुनः मां पश्यतु। गमनसमये राजमार्गेण एव गच्छतु” इति।
श्वः नागार्जुनः माम् एव स्वीकरिष्यति इति उभयो अपि विश्वासःI अपरस्मिन् दिने उभौ अपि आगतवन्तौ। एकः सन्तोषेण अस्ति। सः वदति- “अहं रसायनं सज्जीकृत्य आनीतवान् पश्यतु”I द्वितीयस्य मुखं म्लानम्। नागार्जुनः द्वितीयं पृष्टवान् – भवतः मुखं किमर्थं म्लानम् ? रसायनं किं न कृतम् ? इति।
न उत्तरं दत्तवान् द्वितीयः। किमर्थ इति तं पृष्टवान् नागार्जुनः। राजमार्गेण अहं गच्छन् आसम्। ततः एक वृद्धः रोगी दृष्टः। तस्य दशा शोचनीया आसीत्। अहं तं चिकित्सालयं नीतवान्। तस्य सेवां कृतवान्I अतः रसायननिर्माणार्थं समयः एव न लब्धः इति उक्तवान् द्वितीयःI नागार्जुनः द्वितीयम् एव सहायकत्वेन स्वीकृतवान्। कथम् सः द्वितीय स्वीकृतवान् इति राजनि पृष्टे नागार्जुनः उक्तवान् द्वितीयः सेवायां निरतः आसीत्। तं रोगिणं अहं पूर्वमेव तत्र दृष्ट्वान्। अतः राज्यमार्गेण गन्तव्यं इति उक्तवान्। प्रथमः रोगिणं दृष्टवान्, तथापि अग्रे गतवान्। सः यन्त्रवत् करोति। तस्य सेवाभावनां बिना चिकित्सकः कथं भवेत् ? कथं मम सहायकः भवेत् ? अतः अहम् द्वितीय एव स्वीकृतवान् इति।
नागार्जुनः कश्चित् रसायनशास्त्रज्ञः प्रसिद्धः चिकित्सकः चापिI एकदा नागार्जुनः राजानम् उक्तवान्- महाराज! कार्य बहु अस्ति। सर्वम् कर्तुम् अहम् असमर्थःI मम एकः सहायकः आवश्यकः इति।राजा अङ्गीकृतवान्। भवतु अहम् व्यवस्थां करिष्यामि। श्वः योग्याः पुरुषाः आगमिष्यन्ति। परीक्षां कृत्वा एकं स्वीकरोतु” इति उक्तवान् च।
अपरस्मिन् दिवसे उभौ युवकौ आगतौ। नागार्जुनः तयोः विद्याभ्यासविषये पृष्टवान्। विद्याभ्यासः उभयोः अपि समान्I नागार्जुनः उभाभ्याम् अपि एकैकं वस्तु दत्त्वा प्रत्येक उक्तवान्-इदं वस्तु गृहम् नयतु। अनेन एकं रसायनम् निर्माय आनयतु। श्वः पुनः मां पश्यतु। गमनसमये राजमार्गेण एव गच्छतु” इति।
श्वः नागार्जुनः माम् एव स्वीकरिष्यति इति उभयो अपि विश्वासःI अपरस्मिन् दिने उभौ अपि आगतवन्तौ। एकः सन्तोषेण अस्ति। सः वदति- “अहं रसायनं सज्जीकृत्य आनीतवान् पश्यतु”I द्वितीयस्य मुखं म्लानम्। नागार्जुनः द्वितीयं पृष्टवान् – भवतः मुखं किमर्थं म्लानम् ? रसायनं किं न कृतम् ? इति।
न उत्तरं दत्तवान् द्वितीयः। किमर्थ इति तं पृष्टवान् नागार्जुनः। राजमार्गेण अहं गच्छन् आसम्। ततः एक वृद्धः रोगी दृष्टः। तस्य दशा शोचनीया आसीत्। अहं तं चिकित्सालयं नीतवान्। तस्य सेवां कृतवान्I अतः रसायननिर्माणार्थं समयः एव न लब्धः इति उक्तवान् द्वितीयःI नागार्जुनः द्वितीयम् एव सहायकत्वेन स्वीकृतवान्। कथम् सः द्वितीय स्वीकृतवान् इति राजनि पृष्टे नागार्जुनः उक्तवान् द्वितीयः सेवायां निरतः आसीत्। तं रोगिणं अहं पूर्वमेव तत्र दृष्ट्वान्। अतः राज्यमार्गेण गन्तव्यं इति उक्तवान्। प्रथमः रोगिणं दृष्टवान्, तथापि अग्रे गतवान्। सः यन्त्रवत् करोति। तस्य सेवाभावनां बिना चिकित्सकः कथं भवेत् ? कथं मम सहायकः भवेत् ? अतः अहम् द्वितीय एव स्वीकृतवान् इति।
128. ”म्लानम्” इति विशेषणस्य विशेष्यः किम् ?
1. पाद:
2. मुखम्
3. हस्तः
4. ग्रीवा
Click To Show Answer
Answer – (2)