गद्यांश पढ़ने के लिए यहाँ क्लिक करें
1. सिंहस्य
2. मूषकस्य
3. मार्जारस्य
4. शशकस्य
Click To Show Answer
निम्नलिखितं गद्यांशं पठित्वा सप्तप्रश्नानां उचितं विकल्पं चित्वा उत्तराणि देयानि।
एकस्मिन् अरण्ये कश्चन् सिंह: प्रतिवसति स्म। एकदा स: सुप्त: आसीत् । तदा एक: मूषक: तस्य केसरान् अकृन्तत् । प्रबुद्ध सिंह: स्वकेसरान् छिन्नान् अपश्यत् । स: अचिन्तयत् – ‘‘अहो मम केसरा: कृन्ता:। नूनं मूषकस्य कार्यमेतत् । किं करवाणि? भवतु, एवं करिष्यामि। मार्जार: मूषकस्य शत्रु:, अत: कमपि मार्जारं पालयामि। स: मूषकं भक्षयिष्यति’’ इति।
स: सिंह: ग्राममगच्छत् । मार्गे कमपि मार्जरमपश्यत्। तस्य समीपं गत्वा सिंह: एवमवदत् -‘‘भो मित्र मार्जार, मम गृहे कश्चन् मूषक: प्रतिवसति। स: सुप्तस्य मम केसरान् कृन्तति, एतं निवारय। त्वं मया सह वस। अहं ते प्रभूतमाहारं दास्यामि इति। मार्जार: अकथयत् -‘‘यथा आदिशति भवान् अहं त्वया सह वत्स्यामि’’।
सिंह: मार्जारेण सह गुहामगच्छत्, तदा मार्जार:- ‘मित्र, अहम् क्षुधया पीडित: अस्मि। मध्यमाहारं प्रयच्छ’ इत्यकथयत्। सिंह: तस्मै मांसादिकमयच्छत् । एवं मार्जार: तत्र सुखमवसत्। मूषक: रात्रौ बिलाद् निरगच्छत्। मार्जार: तमपश्यत् । सद्य: तं गृहीत्वा सिंहमवदत् – ‘‘भो मृगराज, पश्य तव शत्रु: अयं गृहीत:। अलमिदानीं चिन्तया। आवां सुखेन वसाव:’’ इत्युक्त्वा खादति स्म।
सिंह: अचिन्तयत् – ‘इदानीमनेन मार्जारेण न मे प्रयोजनम्। अत: परमस्मै भोजनं न दास्यामि’ इति। तत: परं सिंह: मार्जारायाहारं नायच्छत् । एकदा क्षुधया पीडित: मार्जार: सिंहमकथयत् – ‘‘मित्र, भवान् स्ववचनं स्मरतु। मह्यमाहारं प्रयच्छतु’’ इति। सिंह:- ‘‘मूर्ख, त्वया न मे प्रयोजनम् । गच्छ यथेष्टम् । न किचिदपि स्मरामि’’। मार्जार: – ‘‘एवम् । अस्तु। कृतघ्न, महत्पापं करोषि यत्स्वयमेव कृतां प्रतिज्ञां विस्मरसि’’। तदाकण्र्य क्रुद्ध: सिंह: मार्जारं हन्तुमुद्यत:। भीत: मार्जार: वृक्षमारुह्य अवदत् –
विश्वासो नैव कत्र्तव्यो मधुरासु खलोक्तिषु।
124. ‘आवां सुखेन वसाव:’ कथनं इदं कस्य आसीत् ?एकस्मिन् अरण्ये कश्चन् सिंह: प्रतिवसति स्म। एकदा स: सुप्त: आसीत् । तदा एक: मूषक: तस्य केसरान् अकृन्तत् । प्रबुद्ध सिंह: स्वकेसरान् छिन्नान् अपश्यत् । स: अचिन्तयत् – ‘‘अहो मम केसरा: कृन्ता:। नूनं मूषकस्य कार्यमेतत् । किं करवाणि? भवतु, एवं करिष्यामि। मार्जार: मूषकस्य शत्रु:, अत: कमपि मार्जारं पालयामि। स: मूषकं भक्षयिष्यति’’ इति।
स: सिंह: ग्राममगच्छत् । मार्गे कमपि मार्जरमपश्यत्। तस्य समीपं गत्वा सिंह: एवमवदत् -‘‘भो मित्र मार्जार, मम गृहे कश्चन् मूषक: प्रतिवसति। स: सुप्तस्य मम केसरान् कृन्तति, एतं निवारय। त्वं मया सह वस। अहं ते प्रभूतमाहारं दास्यामि इति। मार्जार: अकथयत् -‘‘यथा आदिशति भवान् अहं त्वया सह वत्स्यामि’’।
सिंह: मार्जारेण सह गुहामगच्छत्, तदा मार्जार:- ‘मित्र, अहम् क्षुधया पीडित: अस्मि। मध्यमाहारं प्रयच्छ’ इत्यकथयत्। सिंह: तस्मै मांसादिकमयच्छत् । एवं मार्जार: तत्र सुखमवसत्। मूषक: रात्रौ बिलाद् निरगच्छत्। मार्जार: तमपश्यत् । सद्य: तं गृहीत्वा सिंहमवदत् – ‘‘भो मृगराज, पश्य तव शत्रु: अयं गृहीत:। अलमिदानीं चिन्तया। आवां सुखेन वसाव:’’ इत्युक्त्वा खादति स्म।
सिंह: अचिन्तयत् – ‘इदानीमनेन मार्जारेण न मे प्रयोजनम्। अत: परमस्मै भोजनं न दास्यामि’ इति। तत: परं सिंह: मार्जारायाहारं नायच्छत् । एकदा क्षुधया पीडित: मार्जार: सिंहमकथयत् – ‘‘मित्र, भवान् स्ववचनं स्मरतु। मह्यमाहारं प्रयच्छतु’’ इति। सिंह:- ‘‘मूर्ख, त्वया न मे प्रयोजनम् । गच्छ यथेष्टम् । न किचिदपि स्मरामि’’। मार्जार: – ‘‘एवम् । अस्तु। कृतघ्न, महत्पापं करोषि यत्स्वयमेव कृतां प्रतिज्ञां विस्मरसि’’। तदाकण्र्य क्रुद्ध: सिंह: मार्जारं हन्तुमुद्यत:। भीत: मार्जार: वृक्षमारुह्य अवदत् –
विश्वासो नैव कत्र्तव्यो मधुरासु खलोक्तिषु।
1. सिंहस्य
2. मूषकस्य
3. मार्जारस्य
4. शशकस्य
Click To Show Answer
Answer – (3)
‘हम दोनों सुखपूर्वक रहे’ यह कथन बिल्ली का था। उपर्युक्त कथन में ‘वसाव:’ शब्द में लट् लकार (वर्तमानकाल), उत्तमपुरुष द्विवचन है, जिसके रूप निम्नलिखित है–
वस् – (रहना) लट् लकार-वर्तमानकाल परस्मैपद
एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष वसति वसत: वसन्ति
मध्यम पुरुष वससि वसथ: वसथ
उत्तम पुरुष वसामि वसाव: वसाम:
‘हम दोनों सुखपूर्वक रहे’ यह कथन बिल्ली का था। उपर्युक्त कथन में ‘वसाव:’ शब्द में लट् लकार (वर्तमानकाल), उत्तमपुरुष द्विवचन है, जिसके रूप निम्नलिखित है–
वस् – (रहना) लट् लकार-वर्तमानकाल परस्मैपद
एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष वसति वसत: वसन्ति
मध्यम पुरुष वससि वसथ: वसथ
उत्तम पुरुष वसामि वसाव: वसाम: